24 April 1688.

Rapport aengaende de lengdevindingh (sic, lengtevinding) door mijne horologien op de reys van de Caep de B(onne) Esperance tot Texel A(nno) 1687.

Aen de Edele Eerentfeste Heeren Bewinthebberen van de Oost Indische Compagnie. Mijn Heeren,

Gesien ende geexamineert hebbende de journalen en aenteyckeningen, mij ter handt gestelt, der gheene die met de horologien van mijn inventie, door U Ed(ele) ordre naer de Caep de Bonne Esperance gesonden sijn geweest, en wedergekeert in 't voorleden jaer 1687, soo is desen om volgens mijne schuldighe plicht, aen U Ed(ele) rekenschap te geven van 't geen ick uyt de voorn(oemde) schriften bevonden hebbe aengaende de proeve der lengdemetingh (sic, lengtemeting), waer toe dese reyse was aengestelt. Ick soude verscheyde redenen konnen bijbrengen, waerom ick hier mede soo langh getardeert hebbe, doch de voornaemste is geweest de difficulteyt om tot het rechte verstandt van dit geheele werck te geraecken, alles nae behooren te overwegen en de noodighe uytrekeningen te doen, alsoo iets meerders daer in verborgen lagh, als mij voor desen bekent was. Doch eyndelijck, nae langh wachten, kan ick seggen seer goede tijdinghe te brengen aengaende dese inventie, als bevonden hebbende dat door middel der voors(zegde) horologien de lengdens tusschen de Caep de Bonne Esper(ence) en Texel doorgaens seer wel sijn afgemeten, en de geheele lengde tusschen dese twee plaetsen soo perfect, dat het maer 5 à 6 mijlen en verscheelt, 't welck ick bekenne met sonderlingh vergenoegen gesien te hebben; als sijnde een seeckere preuve van de moghelijckheydt deser soo lang nae gewenschte saeck.

En om in 't korte aen U E(dele) te verthoonen de somme van mijne ondervindinge, soo heb ick de bijgaende caerte toe gestelt, en daer in aengewesen de coers van 't schip Alcmaer (in 't welck de horologien van de Caep herwaerts gevoert sijn) nae drijderhande lengde rekeningh. Waer van die met groene couleur verlicht, is volgens de rekening en gissing der stierluyden. Die met geele, volgens de rekening van M(eneer) de Graef op de horologien gemaeckt naer inhoudt van mijne instructien aen hem mede gegeven, welcke hij seer wel en sorghvuldigh heeft naer gekomen. En eyndelijck die met roode couleur, volgens mijne nieuwe rekening, op deselve observatien der horologien gepast; welcke rekening ick voor vast houde de rechte te wesen en die de waere lengden uytgeeft. In de gemelte caerte sijn de daghen tot ieder plaets behoorende langhs de weghen bijgeschreven, en de gestipte deelen der roode en geele linie sijn daer geen observatien op de horologien gedaen sijn geweest.

Dese coerssen sullen uyt de journalen van het schip Alcmaer en dat van De Graef bewesen werden aldus te leggen. En wat aengaet het journael van Thomas Helder, alleen op de heen reys gehouden, (want hij in 't eerste van de weer reys is komen te overlijden) het selve brenght evidente redenen mede waerom als doen de horologien onmoghelijck niet en hebben konnen dienen; waer van in mijne aenmerckingen op dit journael meerder sal werden geseght.

(...)
Want men sich met reden op gemelte observatie kan betrouwen dewijl die door seer experte astronomi is gedaen, en aen welcke een der voornaemste insichten haerer reyse geweest is het ondersoecken der lengden soo in China, Siam, aen de Caep als andere plaetsen ten respecte van die van Parijs. Sijnde daer toe van seer curieuse instrumenten als quadranten, verkijckers, horologien &c. voorsien: en besonder van de accurate tafelen van M(eneer) Cassini aengaende de eclipsen der omloopers van Jupiter, die daer in tot uren, minuten en seconden sijn berekent. Welcke tafelen bij hem ieder jaer gecalculeert werden, en door observatien beproeft, tot meerder seeckerheydt. Het welck in der waerheydt een groote saeck is, en beneffens onse horologien een gewenscht middel om de werelt caerten van alle fauten te suyveren.

Sijnde dan de waere lengde tusschen de Caep en Texel van 14 graden 25 minuten; indien de horologien de selfde of seer nae uytgeven, soo is dit een bewijs van de goedheijdt deser inventie. Behalven dat men sien sal dat op de gansche weerreys de gevonden lengden der horologien, nae behooren gecorrigeert, van die der stierluyden niet al te veel en differeren.

Ick sal nu voorts aengaende dese correctie der horologien aenwijsen hoedanigh die is, en waer uyt ick der selve noodsaeckelijckheydt ben gewaer geworden.

Als ick dan in 't eerste de relatie van De Graef examineerde, soo was ick verwondert hoe dat sijn lengde tusschen de Caep en Texel door de horologien gevonden maer 1 of 2 graden van de werelt caerten en der stierluyden rekening en verscheelde; en dat hij nochtans, gedurende de reyse, doorgaens seer veel van haer afgingh, tot 9 en 10 graden toe, altijdt oostelijcker. Ick bevond mede, als ick de gansche coers volgens sijne aengeteyckende lengdens op de gemeene caerten afpaste, dat het schip dicht bij Capo Verde soude heen geloopen sijn, en insgelijks den 8 jul(i) veel te oostelijck, om met de behouden coers, achter Yslandt en benoorden Schotlandt om te seylen.

Ick en derfde noch en konde oock dit alles niet toeschrijven aen de valscheijdt der caerten, maer sagh dat de reden noodsaeckelijck moest wesen, dat het horlogie in d'eerste maenden der reyse langsamer gangh gekregen hadde als die aen de Caep geobserveert was, en daer nae van selfs weder rasser gangh. 't welck laetste vreemdt scheen dewijl het pendulum niet wel korter kan werden.

Dit heeft mij dan doen gedencken aen de onlangs ontdekte eygenschap van de pendula, aldereerst geobserveert door eenen die met onse instructie uijt Vrankrijck naer Cayana was gesonden in 't jaer 1671. Te weten dat een pendulum doende ieder slagh een seconde, 't welck tot Parijs de lengde hadde van 3 voet 8½ Linie, Parijsche maet, aldaer in Cajana korter was om ⅛ duym. Leggende die plaets op 4 graden benoorden de linie. Waer uijt volgde dat een slingerwerck dat tot Parijs op de rechte maet der daghen gestelt was, in Cajana komende, het pendulum te langh soude hebben, en daer door meer als 2 minuten daeghs soude verachteren.

(...)
Volgens de getallen van dit journael sijn de dryderhande coerssen boven gemelt van 't schip Alcmaer in onse caerte gestelt, te weten de groene linie volgens de graden der 4de colomne. De roode volgens de graden der 9de colomne en de geele volgens de uren der 5de colomne doch dese tot graden gemaeckt.

De caerte, voor soo veel het bovenste deel aengaet, tot op de 27 graden Noorder Breedte is genomen uijt een pascaert van Europa met wassende graden van D(irck) Rembrandts van Nierop, maer in de verdere kusten van Africa heb ick de gemeene caerten gecorrigeert, en van Capo Verde af alles proportioneel westelijcker aen gebracht, ten eynde de lengde tusschen Texel en de Caep de Bonne Esp(erance) uyt quame op 14 gr(aden) 25 min(uten) gelijck ick gethoont hebbe dat se in der daet moet wesen. De lengde tusschen Texel en Teneriffa heb ick gelaeten gelijck in de caert van D(irck) Rembrantz. sijnde van 22 graden. Waer uyt dan de geheele lengde tusschen de Caep en Teneriffa komt van 36 gr(aden) 25 minuten die wij in de caerten op het schip Alcmaer gebruyckt, geseght hebben te sijn van 38 graden; en in de gemeene caerten van 41 graden. Doch is te weten dat'er, int geen hier verhandelt werdt, niet aen gelegen is op wat lengde Teneriffa van de Caep of van Texel geleght werdt, want onse drijderhande coerssen van 't schip Alcmaer altijdt de selfde blijven soo ten respect van malkander als ten respect van Texel en van de Caep, omdat die alle genomen sijn volgens de bekomen lengdens ten Westen de Caep; en dat de lengde tusschen de Caep en Texel werdt vast gestelt van 14 gr(aden) 25 minuten.

Men siet dan hier hoe perfect de horologien de lengde tusschen dese twee plaetsen hebben afgemeten, want den 15en aug(ustus) even voor het inloopen in Texel is dese lengde door de horologien geweest van 56 mi(nuten) 34 sec(onden) tijds, welcke maecken 14 gr(aden) 8½ minuut. Soo dat het verschil maer is van 16½ minuut dat is ontrent ¼ van een graed, welck in dese parallel van Texel minuten als 2½ mijlen maecken. Of soo men de 3 mijlen daer bij doet die de plaets deser observatie gegist wierdt westelijcker te leggen als Texel of Kijkduin op Den Helder, soo komt het verschil van 5½ mijl 't welck men kleyn moet achten ten aensien van soo een lange reys.

Voorts soo sal men de verschillen tusschen de stierluyden en de gecorrigeerde horologien, doorgaens maer van 1 of 2, en altijdt minder als 3 graden, bevinden. En het moet niemandt wonder duncken dat der stierluyden rekeningh dese 3 graden af soude gaen van waere lengde, op soo een langdurighe reys, en aengesien de onseekerheydt van haere gissingh, soo door onbekende stroomen, verachteringh van 't schip, als desselfs niet wel bekende voortgangh. Gelijck wij hier van een notabel exempel hebben op dese selve reys, alwaer den 14 july de lengde bij de stierluyden van 't schip Alcmaer wierdt gehouden te sijn 8 graden 8 minuten ten Oosten Teneriffa, daer de gemiddelde lengde van alle de schepen der vloot was 358 graden 21 min(uten) dat is 1 gr(aad) 39 minuten westelijck van Teneriffa. Verscheelende alsoo 9 gr(aden) 47 min(uten) van gemelte rekeningh des schips Alcmaer. En dit de gemiddelde Lengde wesende, soo moeten eenighe der schepen noch al meer verscheelt hebben.

Uyt de getallen van de 5de colomne, als mense compareert met die van de 8ste, en de differentie van tijdt tot graden reduceert, kan men afmeten hoe considerabel en hoe noodigh wesen moet de nieuwe correctie der horologien van wegen het draeyen der aerde, dewijl de lengden op dese reijse gerekent nae de horologien met of sonder dese correctie, komen te verscheelen tot bij de 8 graden. Sijnde dit verschil den 22 Junij geweest van 7 gr(aden) 45 min(uten). En oock doorgaens al vrij groot, gelijck uijt onse caerte lichtelijck is te bemercken.

En alhoewel deselve correctie, wegens haer bewijs en tafel, daertoe behoorende, al eenighe moeyte en omslagh heeft, soo werdt nochtans de lengde rekening seer weynigh daerdoor beswaert, sijnde in 't gebruijck niet noodigh dit lengde journael van soo veel colomnen, als hier boven, te beschrijven, maer werdende alleen vereyscht den 1ste, 2de en 6de colomne; dat is dat men bij ieder dagh des journaels, en de bevonden of gegiste breedte, aenteykene de grootste daghelijkse vertraegingh der horologien hier te voren aengewesen. Want hier uyt kan men t'allen tijden de correctie der lengden vinden, als men gelegentheydt gehad heeft om dese door middel der horologien te observeren.

Alle de rekeningen sijn bij De Graef gemaeckt op het horologie A (volgens de instructie, om dat het de beste gangh hadde) behalven de eerste van den 10 maj (sic, mei) en die van den 8 jun(i) welcke twee op het horologie B gemaeckt sijn, en welcke laetste oock seer kennelijck een al te grooten verschil geeft van der stierluyden rekeningh: te weten 3 gr(aden) 32 min(uten). Gemerckt de kleijne verschillen op den 2 junij van 9 minuten, en op den 10 junij van 53 minuten. De oorsaeck hiervan, sijn de accidenten aen 't horologie B gebeurt, waer van in mijne volgende aenmerckingen, en dat sijn daghelijckse verachteringhe nae ick heb konnen sien, had moeten van 30 seconden genomen werden in plaets van 15.

Wat nu aengaet de plaetse van den 29 julij. desen dagh volgens het journael der stierluyden, hadden sij 's morgens het eylandt Fulo in 't gesicht 4½ of 5 mijlen O. ten zuyden van haer welck eylandt ontrent het zuyder deel van Hitland leght, maer de bekomene plaetse door de gecorrigeerde horologien, in plaets van westelijck te sijn van Fulo, komt volgens onse caerte seer nae 3 graden oostelijcker. Soodat indien dese plaets wel is afgemeten, het selve eylandt meer als 3 graden oostelijcker soude moeten leggen als in de caerte van D(irck) Rembrandtz.; daer de onse, soo verre Europa streckt, nae gecopieert is. En bij gevolgh soude oock het bijgeleghen eylandt Fairhil, de Orcades en het noordelijcke deel van Schotlandt ontrent soo veel nae het oosten moeten verschoven werden. Blijvende nochtans Texel legghen als in gemelte caerte; omdat ick de lengde tusschen de Caep de B(on) Esp(erance) en Texel vast gestelt hebbe, en oock de lengde van dese bekomene plaets, gelijck alle d'andere, van de meridiaen van de Caep gerekent hebbe. En aldus soude de lengde tuffchen Fulo en Texel niet van 8 graden sijn gelijck in D(irck) Rembrandtz. en in onse caerte, maer weijnigh meer als van 5 graden, 't welck een seer groot en bijnae ongeloofelijck verschil is in soo weynigh van ons afgelegene landen. Ondertusschen soo vind ik dat de caerten der stierluijden van 't schip Alcmaer dit eylandt Fulo mede wel 4 graden oostelijcker stellen als d'onse of die van D(irck) Rembrandtz. Want haer journael de bekomene lengde op den voorz(egde) 29 julij, als sij 's morgens Fulo 5 mijlen oost van haer saghen, aenteyckent van 17 gr(aden) 43 minuten. En dienvolgende 't selve Eylandt in haer caerte meer als op 18 graden lengde moet leggen; 't welck in die van D(irck) Rembrantz. leght op 14 graden. Ick vind oock in het journael van Th(omas) Helder op den 25 may aen de kant van 't bladt aengeteyckent de lengde van Texel te sijn van 20 gr(aden) 10 minuten waer af getrocken de voorsz(egde) lengde van Fulo 18 graden, soo komt(aden) (indien Th(omas) Helder en de stierluyden van 't schip Alcmaer deselfde caerten gevolght hebben) de lengde tusschen Fulo en Texel maer 2 gr(aden) 10 minuten 't welck noch veel ongeloofelijcker is als de voorgaende 5 graden en waer uyt men kan afnemen hoe veel verschil en fauten in de caerten tot noch toe gevonden werden, en hoe weynigh daer op te vertrouwen is.

Hier volghen de boven geconditioneerde

Aenmerckinghen op de journalen van Th(omas) Helder en De Graef.

(...)
U Ed(ele) seer ootmoedigen dienaer,
Chr(istiaan) Huygens.
In 's GravenHaghe den 24 April 1688.